Ko avdisutnoo dive angleder 79 berša notirinel pe o Uštipa e Romane naciakoro sar pamda jekh viktimi thaj targeti e nacizmoske so but hari si prezentitime. Ko 15 maj 1944 berš I majuči komanda tari nacistikani policia anela decizia te oven mudarde sa o phanle ko agjaar notirime “romano kampi” resarinaja te kerel pe than te anen pe oo Jaudie tari Ungaria. I rakj ko 16 maj 1944 berš paše 6.000 Roma so sine ko naci logoro Aušvic Birkenau dikhle kaj ka ven mudarde uštile k bunti te šaj kurtalinen ppire dživdipa thaj sine kontra mujal o germansko SS.
O uštipa o Roma vazfdingje improvizirime šastraja , kontra o germansko askeria , barencar, sasstrunale cevke, kađtunale panelia, teli, talpe thaj aver. Resle te čhinaven o atako taro 100 germanskoo askeria . Resle te prolongirinen I eliminacia.
O aver dive germsansko askeri kergja rekomanda em lele majbari šastra em phanen o uštipa. Jekvaš taro 6000 phanle sine bičhavde ko aver logoroa , a o avera sine mudarde ko 2 avgusti 1944 berš.
Numa akala forme taro uštipa but na liparena pet haj te notirinen pe sar dive sar komemoracia bašo maripa mujal o fašizmi. Ko nakhle berša startungje inicijative ttaro romane aktivistia te liparen akava historikano uštipa e roomane naciakoro so brutalno nacistikane logoria keren sine em te aktuelizirinel pe I tema tari reparacia ko rasistikano terori.
Trubul te konstatirinel pe o nasukcesi e mdernoo Europake ki korelacia e holokaustoske upral o Roma. Diferentno programe so sine akceptirime sa akala berša sar reparacia e viktimenge ko holokasuto sar lovengoro suporto koo desave gurpe sar so si Jehovino svedokia, Persone invalidetea, LGBT viktimia koote neko em ki lende čhivena e Romenda. Numa panda nane akceptirime programe baši reparacia salde e Romane viktimenge, O 16 Maj si dive tari Komemracia bašo uštipa e Romengor , em pohari pendžardo target tari rasistikani politika e nacistikane Germaniake.
