Минатата недела бевме сведоци на серија значајни настани во Македонија, сите фокусирани на темата за интеграцијата на Ромите. Овие настани ја вклучија министерската конференција за Западен Балкан за политики поврзани со Ромите, консултативен состанок помеѓу Советот на Европа (СЕ) и ромските граѓански организации и официјалното започнување на Фаза 3 од проектот за интеграција на Ромите. Дополнително, старо-новото раководство на Европската ромска фондација дојде на теренска посета. Овие собири понудија увид во состојбата со ромското прашање во Македонија и поширокиот контекст во регионот.
При проценката на исходот од овие настани, секој од нас може да се најде на раскрсница помеѓу оптимизмот, песимизмот и реализмот. Секое сценарио дава специфична слика за предизвиците и можностите со кои се соочува интеграцијата на Ромите.
Оптимистичкото сценарио гледа хармонично продолжување на напорите на домашните и меѓународните чинители за унапредување на интеграцијата на Ромите. Тоа предвидува конкретен напредок, значаен дијалог и вистинско вклучување на гласовите на Ромите во креирањето политики. Сепак, оваа розова перспектива често се судира со суровата реалност на теренот.
Од друга страна, песимистичкото сценарио немо набљудува како институционалните ветувања остануваат заробени во салите за состаноци. Ова сценарио го продолжува статус квото, каде што ромската заедница продолжува да се соочува со системска дискриминација, исклучување и маргинализација.
Некаде помеѓу лежи сценариото на реалноста. Овде, се соочуваме со незнаењето и погрешните ставови на одговорните за ромските прашања, проектите дизајнирани од горе-кон-надолу финансирани од Генералниот директорат за соседство и преговори за проширување (DG NEAR) и со рециклирање на старите идеи и планови од страна на Европската Ромска фондација. Ова сценарио го истакнува јазот помеѓу реториката и акцијата, исклучувањето помеѓу оние кои се на власт и оние на кои наводно им служат, и опстојувањето на системските прашања.
Обесхрабрувачки е да се забележи дека државните институции во Македонија, слично како и во многу други земји, остануваат импотентни кога станува збор за ефективно решавање на ромските прашања. Европската комисија (ЕК) и Советот на Европа, иако имаат добри намери, честопати пишуваат дијагнози и терапии за погрешни пациенти. Во меѓувреме, Европската ромска фондација, која има мисија да се залага за маргинализираната ромска заедница, продолжува да бара моќ меѓу немоќните.
Настаните од минатата недела понудија неколку јасни впечатоци. Прво, министерот за труд и социјална политика во Македонија се чинеше дека нема фундаментално разбирање за основните поими и клучните играчи во ромските политики. Овој недостаток на разлика помеѓу ЕК, СЕ и Ромската фондација предизвикува загриженост за компетентноста на оние на кои им е доверено обликувањето на политиките кои директно влијаат на ромската заедница.
Второ, ромските невладини организации сè уште се фокусирани на ниво на проекти и активности. Конфузијата помеѓу програмите, проектите и политиките на национално, локално и меѓународно ниво е проблем кој се повторува. Оваа конфузија ја попречува ефикасноста на ромските граѓански организации во застапувањето за значајни промени на среден и долг рок.
На крајот, се појави симболична фотографија од раководството на Ромската фондација и младите активисти на Аваја, сите облечени во маслиново-зелени маици. Иако симболичните гестови можат да имаат тежина, тие мора да бидат придружени со суштински акции и политики за да имаат трајно влијание. Аваја на ромски значи Доаѓаме. Не е јасно од каде доаѓаат и кога ќе дојдат, а уште понејасно е што ќе се случи кога ќе стигнат. Некој ги критикува дека споро доаѓаат, некој друг дека залутале или допрва ќе залутаат низ лавиринтите на активизмот, било тој политички или граѓански. Само да потсетам дека граѓанскиот активизам потроши 20 години за да вработи Роми во државните институции. Сега имаме тренд на напуштање на институциите и вработување во меѓународни организации. Испадна дека бевме наивни дека влезот на Ромите во државните органи ќе ја промени културата и односот на државата кон нас. За жал не било така едноставно.
Како заклучок, минатонеделните настани во Македонија донесоа со себе какофонија од врева и импровизации, сите навидум мотивирани од истата основна енергија - привлечноста на финансиските ресурси. За вистински да ја унапредиме интеграцијата на Ромите, мора да се движиме подалеку од површни гестови и краткорочни проекти. Императив е да се справиме со основните причини за системската дискриминација и да работиме на политики кои ја зајакнуваат ромската заедница и обезбедуваат наше целосно учество во општеството. Само тогаш можеме вистински да го замениме „мирисот на пари“ со чувството на напредокот и респект.
Авторот е Извршен директор Иницијатива за социјални промени и воедно дел од Мрежата за Системски и трајни решенија, и од Националната Ромска платформа
