Рома Тајмс: Како ја оценувате оваа 2022 во контекст на реализација на дел од Стратегијата на Ромите;

Љатифа Шиковска: Јас како пратеник кога бев избрана имав големи амбиции во насока на вклучувањето на Ромите во општеството. Моите цели беа насочени со членство и пратеничка група на позицијата иницирам решавање на многу потреби и проблеми на Ромите. Точно е тоа дека тие цели беа како и целите кои ги имаше и стратегијата за Роми 2014-2020 а и новата Стратегија 2021-2030 година.  Но општествениот и политички контекст многу малку беше а е и денес доста непогоден за решавање на социјални и економски прашања на кои се засноваат проблемите и потребите на Ромите.

Во оваа прилика би сакала да истакнам неколку иницирани прашања кои јас како пратеник ги предложив а на задоволство на лицата без документи беа спроведувани и реализирани.

Иницирав проблемот со лицата без документи да се решава преку посебен закон и тоа го завршивме. Сега очекуваме да решавањето се случува низ системско и трајно решение низ постојните законски лицата без документи ќе бидат регистрирани.

Бездомништвото е исто така проблем. Јас секогаш се трудам преку посредништво со институциите да обезбедиме времени решенија за домување. Тука треба да се работи уште и тука бара поголеми ангажмани на сите кои работат во политиката за интеграција на Ромите.

Многу ми е жал што неможам повеќе да направам за да се отвори Директорот за интеграција на Ромите. Ова е во моментот заглавено поради политичките прилики во нашата држава.

Но, општо гледано 2022 година во однос на реализација на Стратегијата за Роми не сум задоволна. Моето мислење е, потребно е да има поголема посветеност од страна на министерствата и институциите во реализирање на акционите планови на Стратегијата, за кои јас постојано укажувам.

Ние баравме одговори од Министерствата за нивото на реализација на Стратегијата за Роми а тие ми одговорија многу кратко со што јас воопшто не сум задоволна.

Р.Т: Во која област има најголем напредок, а во која најмал

Љ.Ш: Според мене има најмногу напредок во образование и решавањето на проблемите со лицата без документи, а најмалку во домување, вработување и здравство.

Покренав неколку прашања по сите овие теми кои имаат помал напредок и дојдов до заклучок дека иако има политичка волја административно-бирократски се блокирани многу процеси и тешко е многу да се излезе на крај и да предизвикаме да има повеќе напредок. Во оваа прилика ќе спомнам дека се уште поради технички и бирократски бариери не можеме да ги трансформираме здравствените медијатори, иако веќе имаме вработено 4 медијатори.

Но наспроти ова може да се пофалиме со фондот за стипендирање на средношколци кои го спроведуваме преку државата.

Р.Т: Како го оценувате Предлог Буџетот за 2023 за реализација на  Стратегијата на Ромите;

Љ.Ш: Како и секоја година ставките во Буџетот кои се наменети за реализација на Стратегијата за Роми се препишуваат, а доказ за тоа е и забораваат да го избришат терминот Декада што одамна е завршен.

Во Ставките за 2023 година остануваат исти како и 2022 година со исклучок на Министерството за труд и социјална политика кои е смален заради помал број на вработени во Ромските информативни центри.

Во однос на истиот јас сметам дека тој е многу мал и не ги изразува реалните потреби на ромската заедница. За поголем Буџет за прашања поврзани со ромската заедница јас секогаш поднесувам амандмани но истите не се прифаќаат. Но тоа е демократија а за жал јас сум само еден пратеник.

Р.Т: Како ги оценувате политиките на  ромскиот политички блок во РСМ,

Љ.Ш: Очекувам прво, политичкиот блок да се окрупни и заедно да соработува за барем неколку клучни прашања. Второ, треба да се насочи кон застапување на потребите на Ромите почнувајќи од локално па се до национално ниво. Дискусиите помеѓу политичките лидери на ромските политички субјекти треба да се смирени и без нечесни напади и вулгарности. Да има почитување и фер политички натпревар. Но моја препорака е да седнат заедно на маса и, да се договорат во однос на Ромското прашање во РСМ.

Р.Т: На што  треба да се фокусираат активностите (главните предизвици)за подобрување на состојбата со Ромската заедница во РСМ во годината која е пред нас.

Љ.Ш: Активностите треба да се фокусираат кон иницирање, застапување и обезбедување на  гаранции за продолжување со поголем обем. Да ги зајакнете напорите за еднаквост и интеграција на Ромите во општеството, а посебно да обезбедите системски и трајни решенија во областите:

ОБРАЗОВАНИЕ: Децата Роми се вклучени во предучилишно образование; Нулта ученици го напуштиле  основно и средно образование; Поддршка на студенти Роми; Поддршка на талентирани Ученици и студенти Роми; 

ВРАБОТУВАЊЕ: Да бидат вработени Роми во државна и јавна администрација, во однос на правична застапеност,  на ниво на процент на застапеност на заедницата во државата од кој 40% од вработените се припадници на женскиот пол;  Процентот на Ромите кои што бараат работа е еднаков со барателите на работа на  останатите припадници на заедниците;

ДОМУВАЊЕ: Ромите живеат во урбанизирани населби кои припаѓаат на делови ви општините кои имаат ДУП, и имаат услови за  достоинствено живеење; Населбите каде што живеат Роми имаат Детални урбанистички планови; Легализација на домовите во кои што живеат Роми и кои ги исполнуваат техничките и законските критериуми за легализација; Обезбедување на живеалишта за Роми кои немаат можност да ги легализираат своите домови и обезбедување над 10% Роми добитници на  Социјалните станови; Домовите во кои што живеат Ромите да има вода, електрична енергија, канализациони мрежи, асфалтирани патишта, градски превоз и други комунални услуги според закон; Единиците на локална самоуправа обезбедат услови за 100% без депонии и без извори за загадување на воздухот за чиста и здрава животна средина;

ЗДРАВСТВО: Ромите имаат државно бесплатно здравствено осигурување; Ромите имаат обезбедено пристап до матичен лекар, матичен гинеколог и пристап до пренадуена и постнатална грижа; Стапката на смртноста кај доенчињата да биде лошо минато и се сведе на 0%;

КУЛТУРА: Да се обезбедат услови за создавање на национална и локални установи со адекватни човечки и технолошки ресурси за да се развива ромската култура и традиција; Да се поттикне и развие ромски аматеризам. Да се обезбеди услови за квалитетни кадри во културни и уметнички дејности (- Најмалку 5 -10 годишни стипендии - театар, ликовна уметност, етнолози, книжевни работници, филмско и драмски и музика, археолози); Да се развие и донесе Програма за поддршка на проекти поврзани со развој, негување и промоција на ромската култура; Учебниците подобро ги преставуваат Роми и ромската култура во образовните содржини; Културни производи со преставување на ромската заедница/ идентитет и култура; 

СПРЕЧУВАЊЕ И ЗАШТИТА ОД ДИСКРИМИНАЦИЈА: Стапка од 0% толеранција за секаков вид на дискриминација врз Ромите; Забрането присилно иселување, сегрегација и полициска бруталност; Воспоставена стратегија и мерки за елиминација на антициганизмот и препознавање како кривично дело во казнениот закон на Република Северна Македонија; Стапка од 0% на Роми без граѓанска регистрација и државјанство;

СИРОМАШТИЈА: Борба со сиромаштијата во Ромската заедница;

Јавно сакам да упатам повик да ги користиме постоечките ресурси од ромската заедница и обезбедите партиципативно учество за донесување на системски и трајни решенија и политики за интеграција на Ромите засновани на факти и аргументи. Да инсталираме уште веднаш за 2024 година да се  буџетираат конкретни програми наменети за интеграцијата на Ромите, Нас ни треба зголемување на јавниот буџет на централно и локално ниво, за директна поддршка на ромската заедница.

Во исто време упатувам повик до Европската унија и други развојни фондации и донатори да продолжат со поддршката на целите за интеграција на Ромите, но со консултација и спроведувачи Роми.

Да се избориме сите заедно, резултатите и нивото на интеграција на Ромите во општеството Европската унија да ги искористи како показатели при оценката за влез на Република Северна Македонија во ЕУ.

Ги повикуваме Претседателот на државата, Парламентот и Владата на Република Северна Македонија да ги осигурат процесите кои обезбедуваат, постоечките иницијативи за интеграција на Ромите во општеството да имаат целосна поддршка и истите да гарантираат иста стартна основа со останатите заедници во општеството, посебно, владеење на правото, спречувањето и заштитата од дискриминација и социо-економски развој и здравството на Ромската заедница во Република Северна Македонија.

Љатифа Шиковска – Пратеник во Собранието на Република Северна Македонија

Ki konekcia e konfliktea ki Ukraina em sa okova so ovela ki Ukraina em avrial olatar ko vakti tari imigrantsko dalga ko asvera thema, em o pendžardo fakti tari i diskriminacia em segregacia e Romenge tari Ukraina so nane len jekh a jekh tretmano ko simantre em ki akomodacia ko trinto thema, o IRU thaj olakoro presidento o Zoran Dimov bičhavgje lil sar reakcia dći ko Europakere institucie, konektiribaja thaj e Europakiri Komisia  ko 2 mart 2022 berš.

Akala dive taro ofiso e presidenteske taro IRU reslja lil tari Europakiri Komisia thaj o rago Martin Tashner , legarutno ko ofiso ki Direkcia e Europakere civilno protektivake em humanitarno arka ECHO.

Ko lil taro rajo Tashner maškar aver si notirime: „Rajo Dimov e Europakiri Komisia majodoriga si but  sekirimi e daravutne humanitarno situaciake ki Ukraina thaj i presia tari rusiakiri invazia upral o civilia,

E Europakiri Komisia kerel majodoriga o akcenti kaj o phagiba o Internacionalno humanitarno niami si naakceptirime thaj o naselektivno atakoa upral o civilia em i civilno infrastruktura valjani te čhinavel pe majurgentno, Hulavaja tumari reakcia em sevdža ki konekcia tari i presia e aktielno konfliktoske upral o minjoritetengere grupe konektiribaja thaj i Romani jekhin.

E Europakiri Komisia ačhola ki agenda te del suporto sa e civilenge so si akceptirime taro konflikti em so si ki Ukraina, em okolemge so akana si avrial tari i Ukraina bizi diferenca, Sar so džanena o generalno direktoriati  e europakori civilno protektiva thaj operacie ko humanitarno protektive hulavgja 90 milionia eura suportoske e dizutnenge taro konflikti ki Ukraina thaj ki Moldavia.

1.Akaja finansia si kotor taro pobaro paketi urgentno aktenge so legarela 500 milionia eura editirime thaj taro Presidento e Komiteteske ko 1 mart.

2.O humantiarno suporto ka kerel sa e humanitarno partenrenge tari EU te arakhen hajbe, pani, sastipe, azili em te den suporto ko učhariba o fundavutne ertiklia.

Amaro suporto valjani te astarel dži ko  okola so si andre ki Ukraina em avrial tari I Ukraina em te da suporto e dizjenge so isi akana našutne.

O akanutno finansisribe ka ovel kanalizirime prekal o humanitarno partenria so si ki odoja them konektiribaja em o Unime Nacie , o NGO thaj o Lolo Kriso. Amaro finansisirba ka respektirinel o humanitarno principoa taro humaniteto, neutraliteto  em biathinalipa

Ka oven arakhle bizi diskriminacia sa okola so si akate telal numero 1 Следствено, ќе биде обезбедено без дискриминација на сите оние во 1 https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_1462  thaj akala so si ko numero 2 https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en /speech_22_1483 2

O humanitarno partenria ko EU iranen I sama okolenge so si teleperavdi grupa konektiribaja thaj o minjoritetoa em keren zori te keren opservacia te resel urgentno akava suporto sa okolenge so ko momenti trubul” vakerel pe ko bičhavdo lil taro rajo Martin Tashner dži ko IRU president o Zoran Dimov.