Едукација

Сејдо Јашаров - Општи принципи за кодификација на Ромскиот Јазик

Со свое стручно мислење во врска со Општи принципи за кодификација на Ромскиот Јазик преку социјалните мрежи се огласи Сејдо Јашаров инаку долгогодишен стручњак и одличен познавач, на Ромската култура, јазик и историја.

Целата содржина на објавата со претходна дозвола од страна на г-дин Јашаров, порталот Рома Тајмс Ви ја пренесува целата негова сдржина

До сите оние кои што преведуваат на ромски јазик, оние кои што предаваат Јазик и култура на Ромите, и до сите останати заинтересирани, специјално до оние кои што подготвуваат учебници, пишуваат и творат на ромски јазик, прават преводи за институции, владини тела и така натаму...

ОПШТИ ПРИНЦИПИ ЗА КОДИФИКАЦИЈА НА РОМСКИОТ ЈАЗИК
1. Оваа кодификација за ромскот јазик како наставен предмет во Република Северна Македонија. Кодификацијата се гледа како потребен чекор кон меѓународниот литературен јазик и не во конкуренција со него.
2. Имајќи предвид дека поголемиот дел од Ромите во Македонија припаѓаат кон арлискиот говор, овој говор се зема како основа на литературниот ромски јазик во Македонија, но со извесни граматички, фонолошки, и особено лексички дополнувања од сите ромски говори како што се: џамбаскиот, бургуџискиот, гурбетскиот и други.
АЗБУКА
Ромската азбука во Република Северна Македонија се состои од следниве букви во латиницата. Во кирилица ќе се употребува соодветната македонска ортографија.
A a, B b, C c, Č č, Čh čh, D d, Dž dž, E e, F f, G g, H h, I i, J j, K k, Kh kh, L l, M m, N n, O o, P p, Ph ph, R r, S s, T t, Th th, U u, V v, Z z, Ž ž
КОМЕНТАР
Во некои ромски говори се разликува увуларен фрикатив (x) од увуларен фрикатив (h), но имајќи предвид дека такви разлики не се прават во арлискиот говор, во азбуката не се воведуваат посебни букви. Таков изговор е дозволен како литературен за оние говорители кои што прават разлика во нивниот роден говор.
ОСНОВНИ ОРТОГРАФСКИ, МОРФОЛОШКИ И МОРФО-ФОНОЛОШКИ ПРАВИЛА
Нема посебен знак за таканаречениот темен вокал шва во азбуката, затоа што овој вокал е многу редок, маргинален, или сосема отсутен во повеќето ромски говори. Во ретките случаи каде што има шва, во арлискиот говор ќе се земе како литературен соодветниот збор од џамбаскиот, или од друг говор каде што на местото на шва има друг вокал. На пример, место арлискиот vrdon, се зема џамбаскиот vurdon.
2. Каде што има аспирација во коренот на зборот, секогаш се пишува. На пример jakh (око).
3. Не се забележува автоматска безвучност на крајот на зборот. На пример, dad (татко).
4. Каде што има основен дентален или веларен оклузив или сонорант пред вокал или јота т.е. t, d, k, g, l, n, плус i, e, j, се пишува основната согласка. На пример: buti, kergjum, geljum, lil, pani...
5. пример, kerdo-kergjum.
6. Каде што има јотација, се пишува со јота буквата и се пишува само како вокал. На пример, Romni, Romnie, Romnja, Romnjatar...
7. Во суфикси каде што во џамбаскиот и други говори се држи старото s кое што се изгубило во арлискиот говор, се пишува s. Devles, devlesa, manges, mangesa, mangas, mangasa...
8. Инструменталниот падеж секогаш се пишува со s. На пример, mansa, Romensar...
9. Личните заменки се: ME, TU, VOV, VOJ, AMEN, TUMEN, OLA
10. Посесивни заменки се: MO, TO, PO, AMARO, TUMARO, LESKE, LAKE, LENGE
11. Членовите се следниве: номинатив, машки род, еднина О, номинатив, женски род, еднина I, сите други Е. O Rom, i Romni, e Roma, e Romnja, e Romeske, e Romnjake,
E Romenge...
12. Компаратив се формира со суфиксот eder. Суперлатив се формира со maj. baro – bareder – majbaro (голем – поголем – најголем).
13. Називите на деновите во неделата се: kurko, palkurko, dujtodi, tritodi, štartodi, pančtodi, savato.
14. Називите на годишните времиња се: anglonilaj, nilaj, palonilaj, jevend.
15. Називите на месеците во годината се интернационални.

Автор Сејдо јашаров

Златни правила за родителите: Од она што ќе му го кажете сега на детето ќе зависи целата учебна година

Започна почетокот на новата учебна година. Децата се возбудени, а некои се исплашени, токму како и родителите, чија улога е внимателно да ги подготват за новиот циклус од образованието.

Што е најдобро да му се каже на детето, а што не смеете да му кажете? Има многу дилеми, можности, а еден психолог кажува што е најефикасно, па ги советува мајките и татковците за оваа тема.

„Прво, да им се обраќа со ВИЕ на непознати лица. Второ, да седи правилно и мирно во столот. Трето, да слуша внимателно“, наведуваат психолозите.

„Четврто, да ве праша ако нешто не разбира и петто, да ја слуша учителката бидејќи таа е замена за родителите во училиштето.

Значи, треба да му се каже сето она што му е потребно и важно за да може слободно да ѝ се обрати на учителката или на учителот“.

Не е тешко да се применат советите, а кога внимателно ќе погледнете, ќе видите дека во нив е опфатено сѐ, од безбедноста на детето до учењето.

Со овие совети целата учебна година би требало да биде успешна. Овие препораки можат за кратко време да дадат одлични резултати, но психолозите истакнуваат дека постои нешто што родителите би можеле да го запомнат за во иднина, особено оние чии деца се првачиња.

Важно е само од училиштето да не се прави голема работа и децата да не се заплашуваат со оценките, ниту со казни поради негативниот успех на училиште.

Учењето е процес со подеми и падови. Подемите нема да се случат без успешно надминување на падовите.

Важно е и учењето да не биде само корисно, туку и забавно, а кон тоа многу придонесува отсуството на страв и казна.

Академската титула - табу тема меѓу жените Ромки

Девојките и жените од ромската етничка заедница од државата добија поволни услови за образование и учество на пазарот на труд. Но бројките засега го покажуваат спротивното. Порасна бројот на Ромките со средно образование, но факултетот сѐ уште се чини е „табу тема“ во ромската заедница. Сепак, состојбата не е толку црна како пред неколку децении, кога во однос на образованието Ромките беа синоним за неписменост. На што се должи малиот број дипломирани Ромки во последните неколку години, кога државата доделува и над 100 студентски стипендии во една академска година со цел преку образованието Ромите целосно да се интегрираат во општеството.

Според податоците на Државниот завод за статистика, на крајот на учебната 2016/2017 во основните училишта низ целата земја имало 9.328 ученици Роми, од кои речиси половина или вкупно 4.548 девојчиња. Поразителен е фактот што кога станува збор за продолжение на образованието. Ромите се соочуваат со автостигмата дека не им е потребно ништо повеќе од „осум или девет одделенија“.

Средното образование истата учебна година го продолжиле само 1.409 ученици Роми, од кои само 622 девојки. Диплома за средно образование истата учебна година зеле 305 Роми, од кои 125 девојки.

Евидентно е дека Ромите се најмногубројни во основното образование, а за средно почнаа да се одлучуваат во последната деценија мотивирани од државните стипендии, кои претставуваат голем финансиски мотив. А кога доаѓаме до факултетот, тој е „луксуз“ меѓу Ромите. Во прилог на тоа говори и податокот дека во 2017 година дипломирале само 11 млади Ромки и 19 момчиња Роми.

Според ДЗС, минатата учебна 2017/2018 година во високо образование се запишале вкупно 82-ца Роми, а најголем бил интересот за Филозофскиот и за Медицинскиот факултет.

Според Годишниот извештај за вработените во јавниот сектор, кој го објавува Министерството за информатичко општество и администрација, во 2017 во работен однос во јавниот сектор биле 1.245, односно 1,14 отсто се Роми.
За мирен и хармоничен развој на општеството потребно е почитување на етничкиот идентитет и интересите на сите граѓани, а во таа насока и на Ромите. Секој писмен, а во поголема мера и академски граѓанин припадник на ромската заедница е во корист на општеството, кое пак треба да се заложи да ги искористи капацитетите на образованите и способни поединци насочувајќи се кон што е можно попродуктивен колектив.

Алиса Шајн со дипломирањето ги разби предрасудите

Дека животот не зависи само од околностите , туку и од силната желба човек да и пркоси и на судбината , вистниски пример е Алиса Шајн (24) од Вршац. Таа е една од двете Ромски со универзитетска диплома во овој град, и покрај суровото детство успеа да излезе од волшебниот круг во кој се наоѓаат поголемиот дел од ромската заедница и да стане успешна жена.

Спасот го најде во образованието. Таа порасна во хранителско семејство, каде уште од својата 8 годишна возраст ги загуби и давата родители, а потоа и родениот брат . За волја на вистината секогаш и немаше потполна подршка но упорноста се исплатеше.
- Роднините кај што најпрвин живеев сметаа дека треба да завршам само основно образование. Но јас не мислев така и затоа побарав да ме префрлат во хранителско семејство. Од тоа семејство ја имав подршката и завршив најпрвин со одличен успех средно Хемиско и медицинско училиште, а потоа и Висока воспитна школа за ромски и српски јазик.

Во меѓувреме се вработи и во градската управа како координатор за ромски прашања. Токму и нејзината мисија и пример го насочува и кон идните генерации на Роми. Таа воедно е и на Факултетот за бизнис студии, каде поради работните и мајчински обврски паузира е е сеуште на прва година студии. Планира од септември да се реактивира, и да запише специјалистички студии.

Таа е добитник и на наградата „Жена симбол на посветеноста„ кој и ја доделиа тамошѓните две локални новинарки. Сака да пишува и има објавено песни во книгата „Литерални патеки„